Najważniejszym zabytkiem z terenu gminy jest kościół pw. św. Wojciecha i św. Stanisława w Burzeninie. Został ufundowany na miejscu poprzedniego drewnianego przez biskupa chełmińskiego Stanisława Pstrokońskiego i jego brata Macieja Pstrokońskiego, stolnika sieradzkiego. Kościół został konsekrowany w 1647 r. i był połączony w jeden system obronny wraz ze znajdującym się niedaleko dworskim zespołem obronnym. Budowla znacznie ucierpiała podczas działań wojennych w 1711 i 1812.
W 1917 r., staraniem i nakładem proboszcza ks. Józefa Szymanowskiego, kościół został rozbudowany i wyremontowany po wojennych zniszczeniach - dobudowano nawy boczne nakryte wspólnym dachem, zmieniono wygląd bryły zewnętrznej, portalu głównego (którego stary wygląd odtworzono w portalach bocznych) i kaplicy południowej - ośmiobocznej, przykrytej kopułą. Świątynia została zrujnowana w czasie okupacji hitlerowskiej, a w 1945 r. Sowieci zniszczyli hełm na wieży kościoła, który odbudowano ze stali w 1978 r., według projektu A. Poniatowskiego.
Kościół jest trójnawową, orientowaną bazyliką z węższym i niższym prezbiterium, zamkniętym półkolistą absydą i pięciokondygnacyjną wieżą od zachodu. Korpus nawowy zbliżony jest do kwadratu, nawa główna czteroprzęsłowa (przęsła w formie prostokątów leżących), a nawy boczne pięcioprzęsłowe (o kwadratowych przęsłach). Północna nawa boczna zakończona jest niewielką wieżyczką komunikacyjną o kolistym kształcie, a ponad wschodnim przęsłem korpusu nawowego umieszczono niewielką sygnaturkę zwieńczoną cebulastym hełmem sześciopolowym.
W dobrym stanie zachowała się również dawna kaplica w Niechmirowie położona na terenie wpisanego do rejestru zabytków parku dworskiego, ob. pw. Niepokalanego Poczęcia NMP i bł. Wincentego Kadłubka. Wzniesiono ją w 1729 roku w stylu neogotyckim w bezpośrednim sąsiedztwie nieistniejącego już dworu. W 1876 została przebudowana. Kolejna restauracja miała miejsce w latach 1960-1970. Jest to budynek murowany, na planie ośmioboku, z czterema niższymi ryzalitami. Wnętrze kryje kopuła z latarniami. Na uwagę zasługuje ołtarz z obrazem NMP. Oba pochodzą z XVIII stulecia.
Ciekawym przykładem lokalnej architektury rezydencjonalnej jest pałac w Witowie. Dworek usytuowany w północno-wschodniej części wsi. Na jego teren prowadzi malownicza alejka dojazdowa. Budowę dworu wiąże się z Kobierzyckimi herbu Korab, właścicielami Witowa w 1 połowie XIX w. Część rezydencjonalna składa się z dworu usytuowanego w centralnej części parku. Jest to podpiwniczona, dwukondygnacyjna budowla o rozczłonkowanej bryle, nakryta dwuspadowym dachem, i posiadająca narożnikową wieżę. Fasadę budynku poprzedza elipsa dużego trawnika i żwirowy podjazd.
Jeśli chodzi o pozostałe obiekty wpisane do rejestru zabytków, to oficyna dworska w Niechmirowie pozostaje od wielu lat w stanie trwałej ruiny, natomiast dwór w Wolnicy Niechmirowskiej jest poddawany remontom pod nadzorem konserwatorskim.
W gminnej ewidencji zabytków znajdują się również obiekty nieobjęte ochroną rejestrową. Należą do nich obiekty użyteczności publicznej, domy, zabudowania gospodarcze. Do GEZ wpisano również szereg schronów strzeleckich wybudowanych przez Niemcy z czasów II wojny światowej. Zlokalizowane są one w okolicy wsi Majaczewice.
Osobną kategorią obiektów są tereny cmentarne. Wśród nich znajdują się cmentarze w Burzeninie – przykościelny w otoczeniu kościoła pw. św. Wojciecha i św. Stanisława oraz parafialny wraz z bramą i ogrodzeniem. Stan cmentarzy jest dobry.
Do gminnej ewidencji zabytków wpisano szereg kapliczek przydrożnych, które są cennym elementem krajobrazu kulturowego wielu miejscowości w gminie. Należy rozważyć czy ewidencja kapliczek jest kompletna, stanowią one bowiem niezaprzeczalne świadectwo religijności tych ziem i jako takie mogą posiadać dodatkowe walory zabytkowe.
Strefą ścisłej ochrony konserwatorskiej i zarazem wpisem do GEZ objęto historyczny układ urbanistyczny miejscowości Burzenin.
Do pobrania